Αναλογιζόμενοι τη μοίρα της Ρωσίας, τα οραματιστικά μυαλά της έχουν επανειλημμένα επισημάνει την ανάγκη να ληφθεί υπόψη η μέση, και γεωγραφική, και πολιτιστική και ιστορική, θέση της χώρας αυτής, που βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Και εν τω μεταξύ, απλωμένοι μεταξύ των δύο μεγάλων διαιρέσεων του κόσμου, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ακουμπώντας με τον έναν αγκώνα στην Κίνα και με τον άλλο στη Γερμανία”, έγραψε ο P.Ya.Chaadayev, “έπρεπε να συνδυάσουμε μέσα μας δύο μεγάλες βάσεις της πνευματικής φύσης – τη φαντασία και τη λογική – και να ενώσουμε στη διαφώτισή μας την ιστορική μοίρα ολόκληρου του κόσμου”.
Σήμερα, που η Ρωσία βρίσκεται σε μια καμπή της ιστορίας, είναι απαραίτητο, όσο ίσως ποτέ άλλοτε, να λάβουμε υπόψη μας τη συμβουλή των σοφών προγόνων “να συνειδητοποιήσουμε τον εαυτό μας και την κλίση μας στον κόσμο” υπό το πρίσμα της Ανατολής και της Δύσης (Ν. Μπερντιάεφ). Η “συνείδηση” αυτού μπορεί και πρέπει να βοηθηθεί από την εκπαίδευση, απελευθερώνοντας από την εσωστρέφεια και την απομόνωση, που εξαθλιώνει και συχνά παραπλανά ακόμη και μεγάλα έθνη. Ιδιαίτερος ρόλος σε αυτό το είδος διαφωτισμού ανήκει στην ιστορία της φιλοσοφίας, η οποία εμπλουτίζεται με τη γνώση των τρόπων και των μεθόδων επίλυσης των σημαντικότερων ανθρώπινων προβλημάτων.
Για πολλά χρόνια πιστεύαμε ότι είχαμε ξεπεράσει τη μονόπλευρη προσκόλλησή μας στις δυτικές αξίες, τα ιδανικά και τα πρότυπα. Αντιθέτως, αποδείχθηκε ότι ο ευρωκεντρισμός σε μια κουτσουρεμένη μορφή, λαμβάνοντας υπόψη κυρίως υλιστικά, αθεϊστικά, εξισωτικά στοιχεία του δυτικού πολιτισμού, ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοσμοθεωρίας μας, η οποία τόσο δυνατά διακήρυττε την οικουμενικότητα του “διεθνισμού” της.
Μια πειστική απόδειξη αυτού του ευρωκεντρικού προσανατολισμού είναι τα προγράμματα σπουδών φιλοσοφίας στα ρωσικά πανεπιστήμια γενικά και στην ιστορία της φιλοσοφίας ειδικότερα, τα οποία, αν περιέχουν καθόλου πληροφορίες για τις φιλοσοφικές παραδόσεις της Ανατολής, είναι αδικαιολόγητα πενιχρά, μη αναλογικά με τη συμβολή τους στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.
Φαίνεται ότι έχει έρθει η ώρα για μια ριζική αλλαγή της στάσης απέναντι στην Ανατολή. Η ανάγκη για κάτι τέτοιο υπαγορεύεται όχι μόνο από την εγχώρια κατάσταση, αλλά και από τις παγκόσμιες διεργασίες που μας επιτρέπουν να μιλάμε για την τάση προς έναν πανπλανητικό πολιτισμό.
Ένα από τα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να είναι η ένταξη ενός μικρού εισαγωγικού μαθήματος για την ιστορία της ανατολικής φιλοσοφίας στα πανεπιστημιακά προγράμματα φιλοσοφίας και πολιτισμού. Αυτό θα έδινε κάποια εικόνα των ανατολικών φιλοσοφικών παραδόσεων και ταυτόχρονα θα υποκινούσε το ενδιαφέρον γι’ αυτές, το οποίο στη συνέχεια θα ικανοποιούνταν από ειδικά μαθήματα για την ινδική, κινεζική, ισλαμική και άλλες φιλοσοφίες.
Το παρόν μάθημα προσφέρεται ως μια “Εισαγωγή στην Ιστορία της Ανατολικής Φιλοσοφίας”.
