ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Το θρησκευτικό αίσθημα, ουδέποτε έλειψε από την Ελλάδα. Έλαμψε δε σ’ αυτή αυτόματα, πριν τη γέννηση οποιασδήποτε φιλοσοφίας. Βέβαια, οι μύθοι δεν εφευρέθηκαν από τους ποιητές προς τέρψη του πλήθους.
Οι μύθοι και τα άσματα του λαού, οι δεισιδαιμονίες και οι παροιμίες, οι γιορτές του ανάγονται ως επί το πλείστον στην πρώιμη αρχαιότητα. Το θρησκευτικό αίσθημα, από κάθε άποψη, αφορά στη γνώση του αγνώστου, στη συμμετοχή σε κάποιο θείο μυστικό. Εάν πιστέψουμε τον Πίνδαρο, τις πανελλήνιες γιορτές εγκαινίασε πρώτος ο Ηρακλής, κατά την μυθική εποχή της Ελλάδας.
Οι δε μύθοι είχαν πράγματι πολύ βαθύτερο σκοπό, τη διαπαιδαγώγηση δηλαδή του λαού δια της εξύμνησης των θεών και των ηρώων. Τοιουτοτρόπως, κατά τους πανάρχαιους χρόνους οι αοιδοί και οι ραψωδοί, αργότερα και οι ποιητές, υπήρξαν ίσως ασυναίσθητα οι πρώτοι δάσκαλοι της ελληνικής θρησκείας, με πρώτους τον Όμηρο και τον Ησίοδο και μετά από αυτούς τον λυρικό ποιητή Πίνδαρο.
Είναι γνωστή στην ιστορία η σπουδαιότητα των μύθων που απαντούν στην γένεση του λαού. Οι αρχέγονες φυλές αρέσκονται να εκφράζουν με συγκεκριμένη μορφή τις ιδέες που τις καθοδηγούν, σε συνέχεια των γεγονότων που επηρεάζουν τις τύχες τους. Αρέσκονται να προσωποποιούν υπό μεγάλα ονόματα τις αργές και ασαφείς αυτές επιδράσεις. Για αυτόν ακριβώς το λόγο οι μύθοι αυτοί ρίχνουν φως στην ιστορία.
Εάν προσέξουμε τους μύθους της αρχαιότητας, με την ερμηνεία τους θα εννοήσουμε και θα πειστούμε ότι οι παραδοσιακοί αυτοί μύθοι κρύβουν πράγματι μεγάλες πάντοτε και αιώνιες αλήθειες, φυσικές ή ηθικές.
Οι μύθοι αποτελούν τη βάση ή μάλλον τη συνισταμένη του θρησκευτικού και κοινωνικού βίου των αρχαίων Ελλήνων. Οι μύθοι και οι παραδόσεις έχουν για τούτο μεγίστη σπουδαιότητα, καθώς αποτελούν τη μόνη πηγή για την εξέταση των ιστορικών προβλημάτων της πρώιμης ελληνικής αρχαιότητας.
Αλλά ή αληθινή σημασία των μύθων διατηρήθηκε ως μυστήριο μόνον σε κάποιες θρησκευτικές εταιρείες, τις οποίες αποτελούσαν μέλη που κατηχούνταν από κληρονομικούς ιερείς. Οι εταιρείες αυτές ήταν οι λεγόμενοι Ορφικοί και Βακχικοί και επιπλέον τα Ελευσίνια και τα μυστήρια της Σαμοθράκης. Σε αυτές, λοιπόν, συναθροίστηκαν τα απόρρητα δόγματα των αρχαίων θεολογικών και φιλοσοφικών μύθων, οι οποίοι πήγαζαν από ιερατεία σε εποχή προγενέστερη του Ομήρου και απετέλεσαν τη θεμελιώδη αφορμή των ελληνικών μυθολογημάτων.
Στα ιερά τούτα ιδρύματα, μετά από τις διάφορες προκαταρκτικές τελετές επιτρεπόταν στο τέλος, αν και υπό τον όρο της αυστηρότατης εχεμύθειας, η ακρόαση της αρχαίας και κοσμογονικής διδασκαλίας, μέσω της οποίας αποκαλυπτόταν ο προορισμός του ανθρώπου και η βεβαιότητα της μετά θάνατον αμοιβής και τιμωρίας, και όλα αυτά απαλλαγμένα από τις ποιητικές παραμορφώσεις, τα σύμβολα και τις αλληγορίες, δια των οποίων εξακολουθούσαν να επικαλύπτονται έναντι του κοινού όχλου.