Υπεύθυνος Μαθήματος: Ευάγγελος Κάλιοσης
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής το 384 π.Χ., δηλαδή δεκαπέντε χρόνια ύστερα από το θάνατο του Σωκράτη και τρία χρόνια ύστερα από την ίδρυση της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Ο πατέρας του, ο Νικόμαχος, ήταν γιατρός και φίλος του Αμύντα του 2ου, βασιλιά της Μακεδονίας.
Το 367 π.Χ. ο Αριστοτέλης ήλθε στην Αθήνα και μπήκε στην Ακαδημία. Ήταν τότε δέκα επτά χρόνων, η Ακαδημία είχε κιόλας είκοσι χρόνια ζωής και ο ιδρυτής της ήταν εξήντα χρόνων. Ο Αριστοτέλης πέρασε μέσα σ’ αυτό τον κύκλο τα είκοσι καλύτερα χρόνια της ζωής του κι έφυγε μόνο ύστερα από τον θάνατο του Δασκάλου του.
Τότε δέχθηκε την πρόσκληση του Ερμεία, ηγεμόνα του Αταρνέα και της Άσσου, στην περιοχή της Τρωάδας. Ο Ερμείας ήταν και μέλος της Ακαδημίας για ένα διάστημα. Στην Άσσο, ο Αριστοτέλης έμεινε τρία χρόνια (347 – 344 π.Χ.) και ήταν η κεντρική μορφή ανάμεσα σε έναν κύκλο από Ακαδημαϊκούς.
Εκεί έκανε και τις πρώτες παραδόσεις του. Ύστερα εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη της Λέσβου και πήρε γυναίκα του την Πυθιάδα, ανιψιά του Ερμεία. Ακολούθησε μια πρόσκληση του Φιλίππου της Μακεδονίας για μια θέση δασκάλου του Αλεξάνδρου, που τότε (343 π.Χ.) ήταν δεκατριών χρόνων.
Στη θέση αυτή έμεινε έως το 340 π.Χ. Το 335 π.Χ. κατεβαίνει πια στην Αθήνα και ιδρύει μια δική του Σχολή, στο γυμνάσιο «Λύκειον», που την ονόμασε Περίπατο. Για δεκατρία ολόκληρα χρόνια, δηλαδή έως το 322 π.Χ. που πέθανε, ήταν ο αρχηγός της Σχολής, που η ακτινοβολία της ξεπέρασε όλες τις άλλες, Τα δεκατρία αυτά τελευταία χρόνια της ζωής του Αριστοτέλη αποτελούν την πιο μεγάλη και την πιο γόνιμη περίοδο για τον στοχαστή και ερευνητή.
Τα έργα του Αριστοτέλη, που, επειδή είναι πάρα πολλά, δεν μπορούμε να τα αναφέρουμε από αυτή τη θέση ένα προς ένα, τα χωρίζομε σε πέντε ομάδες: λογικά, μεταφυσικά, φυσικά, ηθικά και πολιτικά.
Λίγα λόγια, επίσης, θα πούμε για τη μέθοδο της Φιλοσοφίας, που θέσπισε ο Αριστοτέλης στα ώριμα χρόνια του και που είναι χαρακτηριστικά διαφορετική από εκείνη του Πλάτωνα. Από τη μια είναι διαλεκτική, κατ’ ουσίαν, γιατί επιδιώκει να αναλύσει σωστά τις έννοιες, και από την άλλη είναι ολοφάνερα εμπειρική, γιατί επιδιώκει με την παρατήρηση να δημιουργήσει μια πλατιά βάση για το οικοδόμημα της φιλοσοφίας.
Ταυτόχρονα, ολόκληρη η σκέψη του Αριστοτέλη είναι προσανατολισμένη ιστορικά. Έχει καταλάβει δηλαδή – και μάλιστα πρώτος αυτός – ότι ολόκληρη η ανθρώπινη γνώση, επομένως και η φιλοσοφία, έχει μπροστά και πίσω της μίαν εξέλιξη και ότι κι ο ίδιος βρίσκεται στη μέση αυτής της εξελικτικής γραμμής.
Γι’ αυτό, μέσα στους προβληματισμούς του, συνυπολογίζει και τις απόψεις των προδρόμων του και τις επεξεργάζεται με κριτική ευθύνη, ώστε η διδασκαλία του να είναι μια συνέχεια των προβλημάτων και μια απάντηση στις σχετικές απορίες. Με αυτό τον τρόπο, ο Αριστοτέλης έγινε ο πατέρας της Ιστορίας των επιστημών.
ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
ΕΡΓΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ (γνωστά συλλογικά ως το “Όργανον”, επειδή καταγίνονται με τη Μεθοδολογία, το εργαλείο της έρευνας):
Αι Κατηγορίαι, μια πραγματεία σχετικά με τη θεμελιώδη ταξινόμηση των ιδεών και ιδιαίτερα των απομονωμένων και ασύνδετων όρων.
Περί Ερμηνείας, μια πραγματεία για τη φιλοσοφική ορολογία γενικά, με έμφαση στη θεωρία και ανάλυση των προτάσεων που χρησιμοποιούνται, για να δείξουν τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών.
Αναλυτικά Πρότερα, δύο βιβλία σχετικά με τους νόμους της λογοτεχνικής συλλογιστικής και την ορθή χρήση της.
Αναλυτικά Ύστερα, δύο βιβλία σχετικά με τις μεθόδους απόδειξης και του ορισμού.
Τα Θέματα, οκτώ βιβλία για τα διαλεκτικά συμπεράσματα, την πιθανότητα και χρήση της συλλογιστικής.
Σοφιστικοί Έλεγχοι, μια πραγματεία σχετικά με τη λύση των σοφιστικών πλανών και την αντίκρουση των ψευδών συλλογισμών.
ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Φυσικά, οκτώ βιβλία σχετικά με τις γενικές βάσεις και τις σχέσεις της φύσης στο σύνολό της, που περιέχουν συζητήσεις για την μετακίνηση και την αλλαγή, τον χώρο, τον χρόνο, την κίνηση, τον μετασχηματισμό της δυναμικότητας σε πραγματικότητα, κ.λπ. .
Περί Ουρανού, δύο βιβλία για τα ουράνια και υποσελήνια σώματα.
Περί γενέσεως και φθοράς, δύο βιβλία σχετικά με την κυκλική αλληλουχία των μετασχηματισμών.
Μετεωρολογικά, τέσσερα βιβλία για τα φαινόμενα του αέρα, με κάποια συζήτηση για τη χημεία και τη φυσική.
ΕΡΓΑ ΠΕΡΙ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ
Περί ζώων Ιστορίας, δέκα βιβλία που περιέχουν μια ταξινομημένη συλλογή γεγονότων σχετικά με την ανατομία των οργανισμών, με ιδιαίτερη έμφαση στη μορφολογία (ο κλάδος της βιολογικής επιστήμης σχετικά με τη μορφή και τη δομή, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη λειτουργία).
Περί ζώων μορίων, τέσσερα βιβλία για τη φυσιολογία.
Περί ζώων κινήσεως.
Περί ζώων πορείας, ένα βιβλίο για τις μηχανικές πτυχές της φυσιολογίας.
ΕΡΓΑ ΠΕΡΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
Περί Ψυχής, τρία βιβλία σχετικά με τη φύση, τις λειτουργίες και τα στοιχεία της ψυχής, που θεωρούνται τα θεμέλια όλων των σύγχρονων ψυχολογικών μελετών.
Συλλογή εννέα πραγματειών σε συγκεκριμένους τομείς της ψυχολογικής έρευνας, συλλογικά γνωστών ως Parva Naturalia, συμπεριλαμβανομένων των έργων όπως:
- Περί αισθήσεως και αισθητών,
- Περί μνήμης και αναμνήσεως,
- Περί ύπνου και εγρηγόρσεως και
- Περί ενυπνίων.
ΕΡΓΑ ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ
Μετά τα φυσικά, δεκατέσσερα βιβλία για αυτό που ο Αριστοτέλης ονόμαζε «πρώτη φιλοσοφία», τη μελέτη του απόλυτου όντος, που ασχολείται με πράγματα όπως το καθαυτό Ον και οι απώτεροι λόγοι ύπαρξης, η σχέση ύλης και μορφής, η αιτιώδης συνάφεια (υλική, επίσημη, αποτελεσματική και τα τελικά αίτια) και το Πρώτον Κινούν.
ΕΡΓΑ ΠΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ
Ηθικά Νικομάχεια
Ηθικά Ευδήμεια, επτά βιβλία, τρία από τα οποία είναι σχεδόν πανομοιότυπα με τα Ηθικά Νικομάχεια και τα οποία αποτελούν προφανώς μια παλαιότερη και λιγότερο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ίδιου θέματος.
Ηθικά Μεγάλα, μια περίληψη σε δύο βιβλία των άλλων έργων σχετικά με την ηθική, τα οποία περιέχουν ορισμένα στοιχεία στωικισμού και, επομένως, πιστεύεται ότι είναι τουλάχιστον εν μέρει πλαστά.
ΕΡΓΑ ΠΕΡΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Πολιτικά, οκτώ βιβλία σχετικά με την προέλευση, τον σκοπό και τα στοιχεία της πολιτείας, τα διάφορα είδη πολιτευμάτων, την ιδανική εκπαίδευση και συναφή θέματα.
Αθηναίων Πολιτεία, μια πραγματεία που καλύπτει την ιστορία και την πολιτική εξέλιξη του αθηναϊκού κράτους μέχρι περίπου το 328 π.Χ. Πρόκειται για το μοναδικό επιζών έργο από μια συλλογή 158 ελληνικών και μη ελληνικών πολιτευμάτων, το οποίο συντάχτηκε στο Λύκειο κατά τη διάρκεια της ζωής του Αριστοτέλη, ανακαλύφθηκε τυχαία στην Αίγυπτο το 1890 και είναι το μόνο γνωστό κείμενο που όντως ο Αριστοτέλης προετοίμασε για δημοσίευση.
ΕΡΓΑ ΠΕΡΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ
Ρητορική, μια πραγματεία σχετικά με τη δημόσια ομιλία και τα μέσα πειθούς, με έμφαση στη λογική, την ψυχολογία και την ηθική.
Ποιητική, μια πραγματεία για την τέχνη της ποίησης, η οποία δεν διασώθηκε ολόκληρη, αλλά περιέχει μια πολύτιμη και ολοκληρωμένη συζήτηση για την Ελληνική Τραγωδία.
