Πρόλογος Μαθήματος
Το πέρασμα του Σωκράτη από τη ζωή της Αθήνας άφησε την εντύπωση μιας προσωπικότητας κυριαρχημένης απο μία «δαιμονική» ουσία, μιας προσωπικότητας κυριαρχημένης που με το παράδειγμα, με την προτροπή, με το δίδαγμα, με το ήθος της, ξυπνούσε μέσα στους ανθρώπους, κατά ένα και μοναδικό τρόπο, την ανάγκη για μιάν ολότελα νέα ζωή.
Στη πραγματικότητα, για δύο πράγματα άφησε ιστορία το πέρασμά του:
Έγινε ο θεμελιωτής της Διαλεκτικής και ο ασύγκριτος Προτρεπτικός, δηλ. ο κήρυκας ενός αληθινά ηθικού βίου.
Όπως είπε ο Jaeger, ο Σωκράτης είναι ο κεντρικός πυρήνας της ιστορίας, της αυτοαγωγής του ελληνικού ανθρώπου, είναι το μεγαλύτερο παιδευτικό φαινόμενο στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού, γιατί εισβάλλει στον ηθικό κόσμο από την πόρτα της ψυχής του ανθρώπου.
Το έργο Πλάτωνος Κρίτων αφορά στην συνομιλία του Σωκράτη με τον πιστό μαθητή του Κρίτωνα που τον επισκέπτεται στο κελί της φυλακής και του προτείνει να δραπετεύσει, βεβαιώνοντας τον διδάσκαλο του ότι όλα είναι συμφωνημένα με τους φύλακες για την επιτυχία αυτής της φυγής.
Ο Σωκράτης ακούει με προσοχή τις παραινέσεις του Κρίτωνα και με εξαιρετική ψυχραιμία του εξηγεί με πραγματικά θαυμαστούς λόγους, την προσπάθεια την οποία πρέπει να κάνει ο πολίτης για να είναι πιστός στην τήρηση των νόμων της πολιτείας, αλλά και το παράδειγμα που απαιτείται να δίδεται στη νεολαία από τους μεγάλους για την τήρηση των κανόνων της Αρετής και του έντιμου βίου για το πραγματικό κέρδος της ψυχής.
Ο Σωκράτης και η εποχή του
Ο Σωκράτης, γιος του αγαλματοποιού Σωφρονίσκου και της μαίας Φαινάρετης, γεννήθηκε στην Αθήνα το 470. Η ζωή του, ιδιωτική και δημόσια, απο την αρχή ως το τέλος της, ηταν σύμφωνη με τις αρχές και τα διδάγματα που εκπροσωπεί.
Δεν βγήκε ποτέ του απο την Αθήνα, παρά μόνο για να υπηρετήσει τη πατρίδα ως στρατιώτης. Διακρίθηκε πολεμώντας στην Ποτειδαία (432 – 429), στο Δήλιο (424) και στην Αμφίπολη (422). Αντιστάθηκε στον φανατισμένο όχλο, ως πρύτανις, στη δική για την ναυμαχία στις Αργινούσες και υποστήριξε το δίκαιο.
Αρνήθηκε να εκτελέσει διαταγές των Τριάκοντα τυρράνων και αγνόησε την τρομοκρατία τους. Ειδικότερη ανάμειξη στη πολτική δεν είχε. Ο στοχασμός του ολόκληρος στρέφεται προς τον εσωτερικό Κόσμο. Δεν προσέχει καθόλου τον εξωτερικό Κόσμο, και δεν τον απασχολεί η Φύση και η Φυσική.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν οτι ο Σωκράτης είναι ένας ερημικός και απόκοσμος ονειροπόλος. Ολόκληρη η δραστηριότητά του εκδηλώνεται ανάμεσα στους συνανθρώπους του. Τα πρώτα ίχνη του δημοσίου βίου του τα συναντάμε στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου (431).
Οκτώ χρόνια αργότερα πρέπει να ήταν κιόλας πασίγνωστος, αν κρίνωμε από τα πειράγματα του Αριστοφάνη στις «Νεφέλες», που πρωτοπαίχθηκαν το 423.
Ο Σωκράτης δεν είναι προφήτης ούτε δάσκαλος της σοφίας κατά το πρότυπο των Σοφιστών. Ο τρόπος που αναπτύσσει τις σκέψεις του είναι ο διάλογος.
Ανείρευτος εραστής της αλήθειεας, επιδιώκει πάντα τον διάλογο, και γι’ αυτό περνάει τις μέρες του στην αγορά, στα εργαστήρια και στα γυμναστήρια. Είναι ο μόνος δάσκαλος στην εποχή του, που δεν παίρνει από τους μαθητές του δίδακτρα. Στον κύκλο του άνηκαν, εκτός από πολλούς άλλους, και ο Αλκιβιάδης, και ο Κριτίας, ένας απο τους Τριάκοντα.